EOP-Wahlthema: Bildungsgerechtigkeit
Wir freuen uns, dass Sie sich bei der Vorbereitung auf Ihr EOP für das Wahlthema “Bildungsgerechtigkeit” entschieden haben. Im Folgenden erhalten Sie einen kurzen Überblick über Ziele, Ablauf und Organisation des Wahlthemas in Ilias und wie sie dieses in Ihr Portfolio einbinden.
Inhaltsübersicht:
Einführung – Inklusion, Diversität und Bildungsgerechtigkeit
Die drei Begriffe Diversität, Bildungsgerechtigkeit und Inklusion sind Ihnen in ihrem bisherigen Studium vielleicht schon über den Weg gelaufen, denn sie sind grundlegend für das Verständnis von Schulsystem und Schule. Schule in der Gegenwart ist immer konfrontiert mit gesellschaftlicher Vielfalt und dem Recht auf Bildung für alle. Daher kommt die theoretische und praktische Auseinandersetzung mit Schule nicht ohne die drei Begriffe Diversität, Bildungsgerechtigkeit und Inklusion aus. Die Beschäftigung mit diesen drei Grundbegriffen ist dementsprechend bedeutsam für ihr Lehramtsstudium mit seinen Praktika und auch ihre zukünftige Tätigkeit als Lehrperson.
Bereits im Jahr 1948 verabschiedeten die Vereinten Nationen die Allgemeine Erklärung der Menschenrechte, in denen die Rechte und Freiheiten aller Menschen „[…] ohne irgendeinen Unterschied, etwa nach Rasse, Hautfarbe, Geschlecht, Sprache, Religion, politischer oder sonstiger Anschauung, nationaler oder sozialer Herkunft, Vermögen, Geburt oder sonstigem Stand“ (Art. 2) deklariert werden.
Ziel ist das Zusammenleben aller Menschen ohne Diskriminierung und Stigmatisierung und die Wertschätzung von Vielfalt in der Gesellschaft. Durch die Erklärung der Allgemeinen Menschenrechte muss sich auch das Schulsystem und die Schule als eine gesellschaftliche Institution angesprochen fühlen. Eine wichtige Forderung der Vereinten Nationen, die das Schulsystem, die Schule und somit auch das Lehramtsstudium in besonderem Maße betrifft, ist das Recht auf Bildung für alle Menschen (Art. 26).
Denn „[e]s ist keine Großzügigkeit des Bildungssystems [….] [sondern] […] dessen Aufgabe, die individuellen und unterschiedlichen Bedarfe aller im Blick zu behalten“ (Foitzik & Holland-Cunz & Riecke 2019, 39).
Auch Prengel (2019, 1) verdeutlicht mit der Aussage „Mädchen und Jungen, behinderte und nichtbehinderte Menschen, Angehörige verschiedener Kulturen, Subkulturen und Gesellschaftsschichten: Ihnen allen steht Bildung zu. All den verschiedenen Kindern, Jugendlichen und Erwachsenen in ihren je unterschiedlichen Lebenslagen sollen die Einrichtungen des Bildungswesens gerecht werden“, dass tatsächlich alle Menschen gemeint sind.
Mit den drei Begriffe Diversität, Inklusion und Bildungsgerechtigkeit kann man die hier aufgeworfenen Forderungen in Bezug auf die Schule näher beleuchten.
Zu berücksichtigen ist dabei allerdings, dass die drei Begriffe aus unterschiedlichen Disziplinen stammen und somit auf unterschiedlichen Theorien beruhen. Alle drei Begriffe sind aber bei der Analyse von Schule in der Gegenwart hilfreich, sie bringen lediglich unterschiedliche Schwerpunktsetzungen mit sich. Dementsprechend unterscheiden sich die Wahlthemen wie folgt:
Wählen Sie das Thema Diversität, beschäftigen Sie sich mit einem allgemeinen Verständnis von Diversität und dessen Bedeutung im Kontext Schule. Dabei wird ein besonderer Schwerpunkt auf migrationsgesellschaftliche Diversität gelegt.
Beim Wahlthema Bildungsgerechtigkeit beschäftigen Sie sich mit chancengerechter Bildung für alle Kinder und Jugendlichen. Es werden Schwerpunkte auf die Themenfelder Migration, soziale Herkunft und Geschlecht gelegt.
Wählen Sie das Thema Inklusion, beschäftigen Sie sich insbesondere mit dem Inklusionsverständnis aus der UN-Behindertenrechtskonvention und Fragen nach gemeinsamer Beschulung von behinderten und nichtbehinderten Kindern und Jugendlichen.
Aufgrund des engen Zusammenhangs der drei Themenfelder kann es durchaus Sinn machen, im Laufe des Semesters auch einen Blick in die anderen Wahlthemen zu werfen.
Ziele des Wahlthemas
Am Ende des Wahlthemas können Sie…
… Benachteiligungsfaktoren im Bildungssystem benennen und erkennen.
… die besonderen strukturellen Herausforderungen des deutschen Schulsystems (Bsp. Schulformübergang) im Hinblick auf Bildungsgerechtigkeit reflektieren.
… sich die gesellschaftliche Reproduktion von Chancenungleichheit bewusstmachen.
… Möglichkeiten von Schule, dem Thema Bildungsgerechtigkeit konkret zu begegnen und verbesserte Chancen für Kinder und Jugendliche zu schaffen, erkennen
Ablauf des Wahlthemas
Zunächst setzen Sie sich mit Ihren eigenen Vorerfahrungen zum Thema auseinander. Auf Basis eines Grundlagentextes erweitern Sie dann Ihr Wissen und werden dann exemplarisch in die drei Diversitätsmerkmale ‘soziale Herkunft’, ‘Migration’ und ‘Geschlecht’ eingeführt, welche im weiteren Verlauf des Wahlthemas die drei Schwerpunkte bilden.
Die drei Schwerpunkte werden zunächst eingeführt und ihre Bedeutung für das Thema Bildungsgerechtigkeit erläutert. Texte und Videos liefern Input ins Thema und sollen Sie zu einer intensiveren Beschäftigung und Reflexion anregen. Die Fragen und Reflexionsanlässe können und sollen für die Portfolioarbeit genutzt werden.
Um ein Gespür für die Vielfältigkeit des Themas Bildungsgerechtigkeit zu erlangen, setzen Sie sich mit allen Schwerpunkten auseinander – eine Schwerpunktsetzung für die Beobachtungsaufgabe ist allerdings erwünscht.
Das Wahlthema als Bestandteil Ihres Portfolios
Im Verlauf des Semesters schreiben Sie ein Portfolio, auch E-Portfolio genannt. Dieses besteht aus den folgenden vier Portfolioaufgaben:
- Berufswahlmotivation
- Lehrer*innenrolle
- Forschendes Lernen – Beobachtungsaufgabe
- Wahlthema
Sie bearbeiten alle Portfolioaufgaben und halten Sie in Ihrem Portfolio auf Ilias fest.
Unter Portfolioaufgabe 4 ‘Wahlthema’ fallen alle Aufgaben, die Sie hier in diesem Wahlthemenbereich bearbeiten: Sie erkennen die Aufgaben, die im Portfolio bearbeitet werden, an den orangen Kästen! Sie bearbeiten die Aufgaben dieses Wahlthemas zu verschiedenen Zeiten – vor, während und nach Ihrem Praktikum.
Unter dem folgenden Link finden Sie weitere Informationen zum Portfolio:
Weitere E-Portfolioaufgaben zum EOP und Anleitungen und Hilfen zur Erstellung des E-Portfolios
Bitte beachten Sie:
- Eine Diskussion zum Thema kann politische Einstellungen berühren (Bsp. selektives Schulsystem, Umgang mit Zugewanderten usw.)
- Die Bewusstmachung persönlich erlebter Diskriminierungserfahrungen in der eigenen Schullaufbahn kann durch die Beschäftigung mit dem Thema ausgelöst werden.
Vor dem Praktikum
Vor der vertieften Auseinandersetzung mit den drei Schwerpunkten werden Sie nun die Grundlagen kennenlernen.
Welche persönlichen Erfahrungen verbinden Sie mit dem Thema?
Erläutern Sie mögliche Ursachen für das im Schaubild dargestellte Problem in Ihrem Portfolio:
Welche Rolle spielen primäre und sekundäre Herkunftseffekte für den Bildungserfolg in Deutschland?
Inwiefern verstärkt das deutsche Schulsystem schichtspezifische Bildungsungleichheiten?
Informieren Sie sich über das Projekt “WEICHENSTELLUNG” und sehen Sie sich das Video der ZEIT-Stiftung “Weichenstellung für Viertklässler” an.
Reflektieren Sie in Ihrem Portfolio:
Wie haben Sie persönlich den Schulformübergang von der Grundschule an die weiterführende Schule erlebt?
Warum und wie fördert das Projekt WEICHENSTELLUNG Chancengerechtigkeit im Schulformübergang?
Optional können Sie sich zudem die folgenden zwei Interviews anschauen:
- Interview mit Astrid Krämer
In diesem Interview erläutert die Projektleiterin von WEICHENSTELLUNG Astrid Krämer, wie ein Bewerbungsprozess als Mentor oder Mentorin für das Projekt WEICHENSTELLUNG aussieht, dass vor allem eine innere Einstellung für diese Arbeit eine Rolle spielt, wie MentorInnen im Projekt begleitet werden und berichtet zudem, welche Erfahrungen MentorInnen aus dem Projekt mitnehmen können. - Interview mit Myrle Dziak-Mahler
Die Geschäftsführerin des Zentrums für LehrerInnenbildung Köln, Myrle Dziak-Mahler, spricht in diesem Interview über die Relevanz des Projekts für die Studierenden und die Kinder sowie die Stärkung von Bildungsgerechtigkeit insgesamt.
Während des Praktikums
Nach dem Praktikum
Rückblick
I am text block. to change this text. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
I am text block. to change this text. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
Ausblick
I am text block. to change this text. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
I am text block. to change this text. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Ut elit tellus, luctus nec ullamcorper mattis, pulvinar dapibus leo.
Literaturverzeichnis
Mecheril, Paul/Quehl, Thomas (2015): Die Sprache der Schule. Eine migrationspädagogische Kritik der Bildungssprache. In: Thoma, Nadja/Knappik, Magdalena (Hrsg.): Sprache und Bildung in Migrationsgesellschaften. Machtkritische Perspektiven auf ein prekarisiertes Verhältnis. Bielefeld. S. 151-177.
Dirim, Inci/ Khakpour, Natascha (2018): Migrationsgesellschaftliche Mehrsprachigkeit in der Schule. In: Dirim, I.; Mecheril, P. et al.: Heterogenität und Bildung. Die Schule der Migrationsgesellschaft. Reihe Bildungswissenschaften. Bad Heilbronn: Klinkhardt (UTB) , S. 201-226.
Solga, Heike/Dombrowski, Rosine (2009): Soziale Ungleichheiten in schulischer und außerschulischer Bildung. Stand der Forschung und Forschungsbedarf. Düsseldorf: Arbeitspapier der Hans-Böckler-Stiftung Nr. 171.
Literatur
Hier finden Sie einen Literaturpool mit weiterführender Literatur rund um das Thema Bildungsgerechtigkeit.